کارکردهای موسیقی در میادین رزم و لشکرگاه ها

موسیقی از دیرباز، هم چون ابزاری تأثیرگذار در اجرای نقشه های نظامی به کار گرفته می شد و نوازندگان انواع سازها در آرایش لشکر، جایگاهی مشخص داشتند. این نوازندگان شامل طبالان، شیپور نوازان، تبیره زنان و نوازندگان دیگر سازهای رزمی (آلاتی که اصوات بلند و مهیب تولید می کردند) و همین طور نوازندگان دَف، بربط و سرودخوانان می شدند که جایگاه ایشان، در آرایش لشکر بنابر وظیفه ای که بر عهده داشتند، تعیین می شد. نوازندگان سازهای پر سروصدا، در میدان های رزم و اردوگاه های نظامی، پیام ها و فرمان ها را به گوش سربازان می رسانده و یا با نواختن هم زمان سازها، وحشت و اضطراب را در دل دشمن به وجود می آوردند؛ از طرف دیگر، سرودخوانان و خنیاگران با سپاه همراه می شدند تا با نواختن نغمه های شاد و خواندن سرودهای ملی، حماسی و دینی قلب سربازان و فرماندهان را قوی سازند و با تقویت روحیه ی ایشان، اشتیاق به مبارزه و جان فشانی را در رزمندگان افزون کنند. مطالعه ی اهدافی که انواع مختلف موسیقی در میادین رزم و لشکرگاه ها تأمین می کرد، کمک برزگی به درک جایگاه موسیقی نزد ملت های کهن از جمله ایرانیان می کند و در نهایت، شناخت ما را از فرهنگ موسیقی ایران بهبود می بخشد. مقاله حاضر سعی دارد، ضمن معرفی انواع موسیقی میادین رزم و لشکرگاه ها و اهدافی که هر یک تأمین می کرد،ِ یکی از این انواع، یعنی «موسیقی تشجیعی رزمی» را، به طور دقیق و همه جانبه مورد بررسی قرار دهد؛ به این منظور، ضمن ارائه شواهدی از رواج موسیقی تشجیعی نزد ایرانیان و اعراب از آغاز دوره ساسانی تا حمله ی مغول، ویژگی های این نوع موسیقی و اهداف آن در رزمگاه ها، تحلیل می شود. اطلاعات مورد نیاز در این رابطه، با بررسی روشمند متون و منابع نوشتاری قرون چهارم تا نهم هـ.ق.، اعم از نظم و نثر، به دست آمده که حاوی اشارات و شواهدی از به کار گرفتن موسیقی در رزمگاه ها، نزد ایرانیان و اعراب در طول دوران مورد مطالعه است.